ไวยาวัจกร คือใคร? ถ้าเป็นคำตอบของคำถามนี้ คงต้องตัดสินใจก่อนว่าจะให้ตอบโดยมุ่งเน้นไปที่ด้านประวัติศาสตร์ เทคโนโลยี หรือวรรณกรรมประยุกต์ ถ้าให้พูดว่า ไวยาวัจกร อาจจะเป็นคำนามของศิลปะเดียวกันแต่มีความหมายต่างกัน ดังนั้นในบทความนี้ ผมจะนำเสนอความเป็นไปได้ของไม่กี่ประเภทของไวยาวัจกรแล้วสอดคล้องกับตำนานและประวัติศาสตร์ความเป็นเอกลักษณ์ของเทพนิยาย
เริ่มจากความหมายของการเขียนเป็นลวดลายเพื่อประดิษฐ์ภาพไว้กลางแจ้งเช่น ภาพวาดบนฝาผนังเมืองโบราณ หรือลายสักบนเครื่องเขียนวัสดุสิ้นเปลือง เป็นต้น สุดยอดของไวยาวัจกรในยุคก่อนเครื่องพิมพ์จะเป็นตำนานของวิทยากรชาวกรีก เซนคูตัส ผู้เคารพจักรวาลและความงดงามของภูมิประเทศ ซึ่งเขาได้เรียกไวยาวัจกรว่า “กระจกของธรรมชาติ” เนื่องจากเป็นการลงสีท้ายบึงใบไม้ร่วมกับการเล่นแสงแส้มสวยงาม ผลิตภัณฑ์แห่งภาคอียิปต์เช่น กล่องจดหมายและถุงเก็บเงินแต่งสีด้วยหินปูนและหินไฟเพื่อพิมพ์ซึ่งเก่าแก่ที่สุดได้ตลอดประวัติศาสตร์มนุษย์
ย้ายมาที่ไทย ไวยาวัจกรก็มีจิตวิทยาที่เข้าใจง่ายกว่าในศาสตร์ทั่วไป เพราะมีเทคนิคการปรับเปลี่ยนสภาพจิตให้เปลี่ยนแปลงในแบบที่ต้องการอย่างละเอียด แน่นอนว่า การปรับเปลี่ยนจะไม่สามารถทำได้ในระยะสั้น แต่จะเป็นการเปลี่ยนแปลงที่มีพื้นฐานเชิงอารมณ์และจิตวิทยา ในยุคสมัยหลังจากนี้ไวยาวัจกรก็จะถูกนำมาประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวันอีกมากมาย เช่น การเขียนไวยาวัจกรบนพื้นผิวหินที่วัด หรือทำพุทธไวยาวัจกรเพื่อสร้างบุญธรรมที่วัด เป็นต้น
นอกจากการประยุกต์ใช้ไวยาวัจกรในศิลปะแล้ว ยังมีตำนานสุดชื่นใจที่สอดคล้องกับความเป็นเอกลักษณ์ของเทพนิยาย เรื่องราวของเจ้าตากัวเรือนแดงเป็นหนึ่งในเรื่องราวที่ทุกคนคุ้นเคยอย่างมากในประเทศไทย สมัยก่อน ชาวบ้านจะนับถือเอกลักษณ์เด็กหนุ่มสุดหล่อของหมู่บ้านว่าเสมียน ถ้าปัดผมด้านซ้ายแสนจะหวั่นไหวสุดๆ แต่เมื่อเสมียนคนหนึ่งเพิ่งได้คบกับเมียใหม่ มีเชื้อราสีแดงขึ้นมาทีละน้อยบนผิวหน้าของเขาไปเรื่อยๆ จนกระทั่งเป็นเชื้อราแห่งความตาย หลังจากตายไปแล้ว เสมียนก็จะกลับมาเป็นผีที่เจ้าตากัวเรือนแดง ด้วยความประทับใจของบ้านเมืองกว่าทศวรรษที่ละเลี่ยงการอยู่เมืองไปเหนือสมบัติ ทำให้ความเชื่อเก่าๆ เกี่ยวกับเจ้าตากัวเรือนแดงนั้นยังคงออกอากาศอย่างแรงระยะยาว
สุดท้าย นอกจากไวยาวัจกรและตำนานที่ติดเชื่อกันอย่างยาวนานแล้ว ยังมีเทคโนโลยีสูงมากที่ใช้การประยุกต์ไวยาวัจกร เช่น การใช้ไวยาวัจกรในการบัญชี เพื่อประหยัดเวลาและลดความผิดพลาดในการบันทึกรายการสินค้า รวมไปถึงการใช้ไวยาวัจกรในการฝึกสมองตัวอักษร เพื่อช่วยขับเคลื่อนกระบวนการเรียนรู้ให้มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น เห็นได้ว่า ไวยาวัจกร ไม่ว่าจะในสมัยใด ก็ยังเป็นเครื่องมือสำคัญที่ช่วยประดิษฐ์ภาพโลกอย่างมีอัตลักษณ์ และอยู่เป็นส่วนหนึ่งของการสืบทอดประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมของแต่ละชุมชนอย่างไม่มีที่สิ้นสุด
